Αγιογραφία : Όταν το θείο γίνεται τέχνη.

Όταν το Θείο γίνεται τέχνη. Αγιογραφία.

Τα μυστικά και οι κανόνες μιας τέχνης που έρχεται από τα βάθη των αιώνων.

Οι περισσότεροι από εμάς έχουμε άλλος λιγότερο άλλος περισσότερο βρεθεί σε εκκλησία και δεν είναι λίγες οι φορές που κάποιες από τις αγιογραφίες που κοσμούν τον ιερό χώρο αποσπούν την προσοχή μας και γεννούν ποικίλα συναισθήματα. Ωστόσο λίγοι γνωρίζουν την ιστορία την τελετουργία και την ψυχολογία που κρύβει η αγιογραφία, μια από τις αυστηρότερες και παραδοσιακότερες μορφές τέχνης που έχουν αναπτυχθεί στην ελληνική -εκκλησιαστική παράδοση. Η δημιουργία της αγιογραφίας στηρίζεται σε κανόνες που καθορίστηκαν από την βυζαντινή εκκλησιαστική παράδοση και προέρχονται από τα βάθη των αιώνων. Οι εκφράσεις και η στάση των προσώπων ο χρωματισμός στηρίζονται σε συγκεκριμένους απαράβατους κανόνες πολλοί από τους οποίους , ( όπως εκείνοι για το χρωματισμό) , έχουν τεθεί από την Ιερά Οικουμενική Σύνοδο. Ειδικότερα η έκφραση του προσώπου του αγίου, δεν είναι τυχαία, αλλά απεικονίζει, κάθε φορά ένα συγκεκριμένο συναίσθημα. Ταυτόχρονα όμως η εικόνα πρέπει να είναι ουδέτερη, ψυχρή και να μην προκαλεί ιδιαίτερη συναισθηματική φόρτιση, διότι η φιλοσοφία της ορθόδοξης εκκλησίας είναι ότι ο πιστός δεν πρέπει να φθάνει στο σημείο να λατρέψει την εικόνα. Αντίθετα στην ρωμαιοκαθολική εκκλησιαστική παράδοση οι ζωγραφιές έχουν ανθρωποκεντρική μορφή αφού άλλωστε οι δημιουργοί τους έχουν ως πρότυπα μοντέλα. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αγιογραφίας που συνοψίζει τα παραπάνω χαρακτηριστικά είναι εκείνη τις σταύρωσης του Χριστού . Στην αγιογραφία αυτή, η Παναγία βρίσκεται πάντοτε αριστερά από τον σταυρωμένο Ιησού, ενώ ο Ιωάννης δεξιά. Ο στρατιώτης τοποθετείτε πάντοτε πίσω από το Ιωάννη. Η Παναγία είναι λυπημένη αλλά παράλληλα έχει συνειδητοποιήσει ότι η σταύρωση είναι η εκπλήρωση μιας ιερής αποστολής ενώ ταυτόχρονα ελπίζει στην ανάσταση. Ο Ιωάννης είναι εξίσου λυπημένος όμως πρέπει την ίδια στιγμή να δώσει κουράγια στην Παναγία. Η κίνηση των χεριών του στρατιώτη πρέπει να δημιουργεί την εντύπωση ότι αναγνωρίζει στο πρόσωπο του Ιησού τον αληθινό σωτήρα. Όταν κάποτε ένας εξαίρετος αγιογράφος θέλησε να τοποθετήσει τον Ιωάννη ανάμεσα στην Παναγία και τον Ιησού συνάντησε την άρνηση της Ιερής Συνόδου. Αλλά και η αγιογράφηση των ενοριακών εκκλησιών δεν αφήνεται στην κρίση του αγιογράφου. Μια επιτροπή της ενορίας στην οποία ανήκει η εκκλησία αλλά και ο ίδιος ο μητροπολίτης, ελέγχουν την δουλεία του καλλιτέχνη και έχουν το δικαίωμα να ζητήσουν να τροποποιήσει την εργασία του . Ακόμη , η Ιερά Σύνοδος αποδέχεται μόνο χειροποίητα έργα, αφού η δημιουργία μιας αγιογραφίας απαιτεί φώτιση και το αποτέλεσμα είναι γέννημα θείας έμπνευσης. Η αγιογραφία δουλεύεται σε μουσαμά, ο οποίος λειαίνεται , στοκάρεται και στην συνέχεια τοποθετείται με κόλλα στους τοίχους της εκκλησίας. Όμως σε ορισμένα σημεία του ναού όπως ο τρούλος και οι καμάρες είναι δύσκολο να κολληθεί ο μουσαμάς. Στις περιπτώσεις αυτές ο αγιογράφος είναι υποχρεωμένος να δουλέψει με το χέρι πάνω στον τοίχο. Οι περισσότερες από τις αγιογραφίες που έχουν διασωθεί, είναι εκείνες που έχουν γίνει πάνω σε μουσαμά. Αντίθετα οι τοιχογραφίες δεν έχουν ιδιαίτερη αντοχή στο χρόνο. Αξιοσημείωτο είναι ότι η συντήρηση των αγιογραφιών γίνεται από ειδικούς συντηρητές, σύμφωνα με τι προδιαγραφές που ορίζει το Υπουργείο Πολιτισμού. Τα χρώματα είναι ένα σημαντικό στοιχείο στην δημιουργία της αγιογραφίας. Ο αγιογράφος ξεκινά με σκούρα χρώματα, στην βάση της αγιογραφίας και συνεχίζει με φωτεινότερα. Και αυτό γίνεται για να τονιστεί το στοιχείο της αγιότητας που πρέπει να απορρέει από το πρόσωπο του Αγίου , ο οποίος έτσι καθοδηγεί τον πιστό από το σκοτάδι στο φως. Ένα ιδιαίτερο χαρακτηριστικό κάθε αγιογραφίας είναι ότι το πάνω χείλος των προσώπων έχει διαφορετικό χρώμα από το κάτω. Ο αγιογράφος δεν είναι ένας ακόμη καλλιτέχνης . Απαιτείται ιδιαίτερη εκπαίδευση και ψυχολογία , καθώς και διαμόρφωση ιδιαίτερης σχέσης με το αντικείμενο. Ο αγιογράφος σύμφωνα με τους καλλιτέχνες του χώρου, αντιμετωπίζει την αγιογραφία με σεβασμό και προσήλωση και προσπαθεί όταν εργάζεται να δημιουργεί ξεχωριστή ατμόσφαιρα. Σύμφωνα με τους επαγγελματίες του χώρου η εκμάθηση της τέχνης προϋποθέτει μεράκι, προσπάθεια , προσήλωση και υψηλό αίσθημα ευθύνης. Υπάρχουν δύο γραμμές αγιογραφίας, η μακεδονική που χρησιμοποιείται για την αγιογραφία και η κρητική που χρησιμοποιήται για την εικονογράφηση. 

Μαθήματα αγιογραφίας διδάσκονται σε ινστιτούτα επαγγελματικής κατάρτισης όπου το παραγόμενο αποτέλεσμα είναι συνάρτηση της ποιότητας των διδασκόντων. Φυσικά , πάντοτε υπάρχει η δυνατότητα εκμάθησης της τέχνης με την βοήθεια κάποιου καθιερωμένου αγιογράφου. Η καλύτερη πάντως σχολή αγιογραφίας κατά τους ίδιους τους αγιογράφους βρίσκεται στο Άγιον Όρος . Μάλιστα η επίσκεψη της σχολής αυτής αλλά και η παραμονή στους ιερούς χώρους του Αγίου Όρους θεωρείται αναγκαία για κάθε αγιογράφο πριν την έναρξη της επαγγελματικής και καλλιτεχνικής του σταδιοδρομία.