Νικηφόρος Λύτρας.

Ο Ν. Λύτρας γεννήθηκε το 1832 στη Τήνο. Τα πρώτα του χρόνια τα πέρασε σε ένα περιβάλλον που ευδοκιμούσε η λαϊκή καλλιτεχνική παράδοση, μιας και ο πατέρας του, Αντώνης Λύτρας, εργαζόταν ως λαϊκός μαρμαρογλύπτης. Το νησί φημιζόταν από το 18ο αιώνα για τους τεχνίτες μαρμαράδες του. Ο Ν. Λύτρας από μικρός είχε δείξει την καλλιτεχνική του έφεση.

Αυτοπροσωπογραφία

Το 1850 έρχεται στην Αθήνα μαζί με τον πατέρα του και γράφεται στο τμήμα της ζωγραφικής του Σχολείου των Τεχνών, στο Πολυτεχνείο, όπου και τελείωσε το 1856. Εκείνα τα χρόνια περισσότερη σημασία στην εκπαίδευση του νεαρού καλλιτέχνη έχει ο Βαυαρός ζωγράφος Λούντβιχ Τίρς (1825-1909), που το 1852 διαδέχεται τον Τσέκκολι στην έδρα της Ανώτατης Ζωγραφικής. Ο Τίρς είχε σπουδάσει στην Ακαδημία του Μονάχου έχοντας ζωηρό ενδιαφέρον για τη θρησκευτική ζωγραφική και την τεχνική της νωπογραφίας. Στην Ελλάδα ήρθε για να μελετήσει βυζαντινά μωσαϊκά και τοιχογραφίες. Παράλληλα φιλοδοξούσε να αναμορφώσει την αγιογραφία με βάση τους κανόνες της δυτικής ζωγραφικής.

Ο Λύτρας κερδίζει γρήγορα την εκτίμηση του καθηγητή του με την εξαιρετική του απόδοση και επιμέλεια. Ο Τίρς τον προσλαμβάνει και ως βοηθό του στην αγιογράφηση της ρωσικής εκκλησίας της Σωτείρας του Λυκοδήμου στην Αθήνα. Ως φοιτητής ο Λύτρας διακρίνεται τακτικά στους ετήσιους διαγωνισμούς και τις εκθέσεις της σχολής του. Από τον πρώτο χρόνο κερδίζει το 1ο βραβείο στη Στοιχειώδη Γραφική παίρνοντας υποτροφία. Ακολουθούν δύο νέες υποτροφίες το 1853 και το 1855 (1ος στο διαγωνισμό Ελαιογραφίας). Την ίδια χρονιά εκθέτει στην Παγκόσμια Έκθεση στο Παρίσι. Λίγο αργότερα, μετά την απρόοπτη αναχώρηση του Τίρς και την αντικατάστασή του από τον Φ. Μαργαρίτη, ο διευθυντής της Σχολής Λ. Καυταντζόγλου θα αναθέσει στον Λύτρα , απόφοιτο πια, και στον συμφοιτητή του Σπ. Χατζηγιαννόπουλου να διδάξουν (1856-1858) το μάθημα της Στοιχειώδους Γραφικής.
Το 1860, με υποτροφία της κυβέρνησης, φεύγει ο Λύτρας για το Μόναχο, για να συνεχίσει τις σπουδές του στη Βασιλική Ακαδημία των Καλών Τεχνών. Η πρωτεύουσα της Βαυαρίας ήταν τότε ‘'σταυροδρόμι'' όπου συναντιούνταν οι καινούργιες τάσεις και τα καλλιτεχνικά ρεύματα κάθε είδους. Μαζί με την Βιέννη, το Ντύσσελντορφ, τη Δρέσδη, την Κοπεγχάγη και φυσικά το Παρίσι, το Μόναχο ήταν από τα σπουδαιότερα κέντρα καλλιτεχνικής δραστηριότητας στην Ευρώπη στα μέσα του 19ου αιώνα ( με τα μουσεία του, τις gallery, τις σημαντικές εκθέσεις που οργανώνονταν κάθε τόσο, τα καφενεία που σύχναζαν καλλιτέχνες και διανοούμενοι, αλλά κυρίως της Ακαδημίας). Εκεί δάσκαλός του ήταν ο Καρλ φον Πιλότυ, ο βασικός εκπρόσωπος της ιστορικής ρεαλιστικής ζωγραφικής στη Γερμανία.

Ο γαλατάς

Το 1862, με την έξωση του βασιλιά Όθωνα , το ελληνικό κράτος διέκοψε την υποτροφία που του χορηγούσε, αλλά ο εύπορος βαρόνος Σιμών Σίνας, πρέσβης της Ελλάδας στη Βιέννη, ανέλαβε τα έξοδα των σπουδών του. Το καλοκαίρι του 1865, λίγο πριν αναχωρήσει για την Ελλάδα, συνάντησε τον φίλο του Νικόλαο Γύζη που μόλις είχε φτάσει στο Μόναχο, για να σπουδάσει κι αυτός κοντά στον Πιλότυ. Μαζί επισκέφτηκαν μουσεία και εκθέσεις , καθώς και γραφικά χωριά της Βαυαρίας.
Με την επιστροφή του στην Αθήνα, ο Λύτρας διορίστηκε καθηγητής στο Σχολείο των Καλών Τεχνών, στην έδρα Ανώτατης Ζωγραφικής, την οποία κατείχε για 38 ολόκληρα χρόνια. Το 1873, παρέα με το Γύζη , έκανε ένα τρίμηνο ταξίδι στη Σμύρνη και τη Μ. Ασία. Τον επόμενο χρόνο πήγε πάλι στο Μόναχο και έμεινε για ένα χρόνο. Το 1876 αναχώρησε πάλι για το Μόναχο και το Παρίσι. Το 1876 επισκέφτηκε την Αίγυπτο και το ίδιο χρόνο παντρεύτηκε την Ειρήνη Κυριακίδη, κόρη εμπόρου από τη Σμύρνη. Το 1880 γεννήθηκε το πρώτο από τα έξι του παιδιά, πέντε γιους και μία κόρη. Ο γιος του Νικόλαος έγινε και αυτός ζωγράφος με εξίσου σημαντικά έργα.
Ο Λύτρας δούλεψε ενσυνείδητα και ως ζωγράφος και ως καθηγητής στο Σχολείο των Καλών Τεχνών και γνώρισε νωρίς την αναγνώριση και τη δόξα. Κοντά του μαθήτευσαν πολλοί, που αργότερα ακολούθησαν διαφορετικούς δρόμους, μεταξύ των οποίων ο Ιακωβίδης, ο Πανταζής, ο Ροΐλος, ο Βώκος. Πέθανε σε ηλικία 72 χρονών το καλοκαίρι του 1904, μετά από σύντομη ασθένεια που εικάζεται ότι οφειλόταν σε δηλητηρίαση από τις χημικές ουσίες των χρωμάτων του. Λίγους μήνες αργότερα την έδρα του στο Σχολείο Καλών Τεχνών ανέλαβε ο παλιός μαθητής του Ιακωβίδης.

Προσωπογραφία της Βασ. Αμαλία

Το έργο του περιλαμβάνει ηθογραφίες και προσωπογραφίες και χαρακτηρίζεται ως ιστορική ζωγραφική. Ο καταξιωμένος αυτός καλλιτέχνης ήταν από τα πιο δημοφιλή πρόσωπα στους αθηναϊκούς καλλιτεχνικούς κύκλους της εποχής. Συμμετείχε και τιμήθηκε σε πάμπολλες εκθέσεις: στις πανελλήνιες εκθέσεις στο Ζάππειο, τις παγκόσμιες εκθέσεις του Παρισιού (1855, 1867, 1878, 1889 και 1900), την παγκόσμια έκθεση της Βιέννης (1873) και τις εκθέσεις που οργάνωνε τακτικά ο Καλλιτεχνικός Σύλλογος Παρνασσός. Ήταν ο επίσημος προσωπογράφος της υψηλής κοινωνίας της Αθήνας.
Το 1903 παρασημοφορήθηκε με το Χρυσό Σταυρό της Σωτήρος και το 1909 -μετά το θάνατό του - τα έργα του παρουσιάστηκαν στην έκθεση ‘'Η σχολή του Πιλότυ 1885-1886'', στην γκαλερί Heinomann του Μονάχου. Το 1933 πραγματοποιήθηκε μεγάλη αναδρομική έκθεση στην Α.Σ.Κ.Τ. με 186 έργα του.