Ενας αιώνας, δύο εισβολές

Μια ασπρόμαυρη φωτογραφία δείχνει κάποιους αφγανούς πολέμαρχους να ποζάρουν απειλητικοί με τις παραδοσιακές στολές έξω από την Καμπούλ, την πρωτεύουσα του Αφγανιστάν.

Φωτογραφία του Σάιμον ΝόρφολκΕκατό χρόνια μετά στο ίδιο σημείο, μπροστά από μια πρόχειρα στημένη σκηνή εκστρατείας, στέκονται πάνοπλοι οι στρατιώτες του ΝΑΤΟ. Μια άλλη φωτογραφία από τον 19ο αιώνα απεικονίζει μια έρημο όπου ένας μοναχικός βοσκός στέκεται διπλα σε ένα κοπάδι πρόβατα. Σήμερα η περιοχή είναι μια παραγκούπολη, γεμάτη σκουριασμένα κοντέινερ και εγκατελειμμένα φορτηγά, έξω από την Καμπούλ, όπου στεγάζονται πρόσφυγες που έφυγαν από τα χωριά τους μετά τις συγκρούσεις των Ταλιμπάν με τα στρατεύματα του ΝΑΤΟ και των Αφγανών της Βόρειας Συμμαχίας.

Η φωτογραφική έκθεση με τίτλο «Burke + Norfolk: Photographs From The War In Afghanistan» που παρουσιάζεται στην Tate Modern του Λονδίνου μέχρι τις 10 Ιουλίου, μοιάζει με ένα παράξενο ταξίδι στον χρόνο. Από την μια εκτίθενται οι φωτογραφίες του Τζον Μπουρκ, που γνώρισε το Αφγανιστάν ως επίσημος φωτογράφος του βρετανικού στρατού κατά τη διάρκεια του Δεύτερου Αγγλο-αφγανικού Πολέμου από το 1878 έως το 1880. Δεν απεικονίζουν μόνο πολεμικές συγκρούσεις, αλλά και τοπία του Αφγανιστάν, όψεις της Καμπούλ και σκηνές από την καθημερινότητα των Αφγανών. Δίπλα τους έχουν αναρτηθεί οι φωτογραφίες του Σάιμον Νόρφολκ, που, σχεδόν έναν αιώνα μετά, ακολουθεί μια άλλη στρατιωτική εισβολή στη χώρα και φωτογραφίζει τα ίδια ακριβώς σημεία με τον Μπουρκ.

«Είναι μια ιδιόμορφη καλλιτεχνική συνεργασία που την χωρίζουν πάνω από εκατό χρόνια» εξηγεί ο Νόρφολκ. «Νιώθεις σαν να συνεργάζεσαι με μια σκιά». Μόνο που ο ίδιος βρίσκει ότι μοιράζεται πολλά κοινά με τον φωτογράφο της βικτωριανής εποχής. Ιρλανδός που βρέθηκε στο Αφγανιστάν υπηρετώντας τη θητεία του στον βρετανικό στρατό, ο Μπουρκ δεν χρησιμοποιούσε τη φωτογραφική μηχανή για να προπαγανδίζει την ισχύ της βρετανικής αυτοκρατορίας που τότε άρχιζε να φαίνεται η παρακμή της. Αντίθετα προσπαθούσε να δείξει την πραγματική ζωή στο Αφγανιστάν πέρα από τα στρατόπεδα και τις επαύλεις των δυτικών αποικιοκρατών. Ο Νόρφολκ τον ακολούθησε το 2010 φωτογραφίζοντας στα ίδια ακριβώς σημεία, προσπαθώντας «να καταλάβει τη φιλοσοφία του». Και μάλιστα κατά τη διάρκεια «μιας άλλης ιμπεριαλιστικής επέμβασης που θα μπορούσε να ονομαστεί τέταρτος αγγλο-αφγανικός πόλεμος», όπως τον περιγράφει. «Αλλωστε οι σύγχρονοι Βρετανοί δεν θυμούνται και πολλά γεγονότα από την αποτυχημένη εκστρατεία τους στο Αφγανιστάν» λέει. «Ενώ οι Αφγανοί ξέρουν πολύ καλά την ιστορία και θυμούνται πως ο ανταρτοπόλεμος ανάγκασε τους εισβολείς να εγκαταλείψουν τη χώρα, ξέρουν τα ονόματα των ηγετών και των δύο πλευρών, τις νίκες τους και τις ήττες τους. Για παράδειγμα κανείς Βρετανός δεν θυμάται ότι 16.500 στρατιώτες της αυτοκρατορίας σφαγιάστηκαν από αφγανούς άτακτους μαχητές στα βουνά της περιοχής ανάμεσα στην Καμπούλ και το Τζαλαλαμπάντ, τον χειμώνα του 1842».

Ο Μπουρκ φωτογράφιζε στην εποχή του Μεγάλου Παιχνιδιού, όπως αποκαλούνταν από τότε ο ανταγωνισμός ανάμεσα στην οθωμανική, τη ρωσική και τη βρετανική αυτοκρατορία για τα εδάφη της Μέσης Ανατολής. Και σε αντίθεση με τους άλλους φωτογράφους των καιρών του, δημιουργούσε «εικόνες γεμάτες ένταση και συναίσθημα», όπως τις περιγράφει ο Νόρφολκ. Αλλά αυτό που τον ενέπνευσε ήταν ότι ο Μπουρκ παραμένει «ένα αίνιγμα». Δεν υπάρχουν δικές του φωτογραφίες, ούτε σημειώσεις του από τον πόλεμο. Μόνο τα αρνητικά των φωτογραφιών του.

Ετσι ο Νόρφολκ ταξίδεψε στο Αφγανιστάν ακολουθώντας τα ίχνη του. Μόνο που αυτή η ρημαγμένη χώρα είχε αλλάξει. «Οταν ο Μπουρκ φωτογράφισε την Καμπούλ, ήταν μια ερημωμένη πόλη με ελάχιστους κατοίκους και κάποιους βρετανούς στρατιώτες» εξηγεί. «Τώρα είναι μια πολυεθνική μητρόπολη με πρόσφυγες, στρατιώτες απ' όλη τη δυτική συμμαχία, μισθοφόρους που δουλεύουν ως σωματοφύλακες και επιτήδειους ξένους εργολάβους που προσπαθούν να λεηλατήσουν τον πλούτο της χώρας. Η αμερικανική πρεσβεία είναι μια μικρή πόλη μέσα στην Καμπούλ και διαθέτει και δικό της ξενοδοχείο. Οι Αμερικανοί έχουν ξοδέψει πάνω από 400 δισεκατομμύρια δολάρια στη χώρα και τώρα θέλουν απεγνωσμένα να φύγουν από εκεί».

Ο Μπουρκ φωτογράφιζε μια φτωχή χώρα κάτω από μια αποικιοκρατική δύναμη, ο Νόρφολκ μια κατεστραμμένη από τους συνεχείς πολέμους και εισβολές ξένων στρατευμάτων. Αν κάτι παραμένει κοινό, είναι αυτό που ο Νόρφολκ αποκαλεί αρχιτεκτονική της κατοχής. «Την εποχή της βασίλισσας Βικτώριας ξοδεύτηκε ένας πακτωλός χρημάτων για να κατακτήσουμε μια χώρα επειδή αυτό θα προωθούσε την ισχύ της παραπαίουσας αυτοκρατορίας» λέει ο Νόρφολκ. «Τώρα, με αυτήν, τη σειρά φωτογραφιών που τις χωρίζει ένας αιώνας, μαζί με τον Μπουρκ απλά αποδεικνύουμε ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται».

Πηγή άρθρου : Εφημερίδα Ελευθεροτυπία :http://www.enet.gr/?i=news.el.texnes&id=277174